Hulpverlener: 'Vertel maar: wat gaat er om in je hoofd?'

Hulpverleners vinden het vaak spannend als ze te maken krijgen met mogelijke radicalisering. Herken je dat?

'Ik ben zelf redelijk nuchter. Als ik een cliënt heb met vermoedelijk extremistisch gedachtegoed, dan vind ik dat vooral intrigerend, vanuit de persoon. Waarom denk jij zo? Wat maakt dat je op dit pad gekomen bent? Maar als je met een veiligheidsbril op hiernaar kijkt, dan wordt het wel spannend. Moet ik deze informatie delen, en zo ja, met wie dan? En welke gevolgen heeft dat, bijvoorbeeld voor mijn hulpverleningsrelatie? Ook ben je als hulpverlener bang om te stigmatiseren, en iemand in een hoek te drukken waar die niet thuis hoort. Het contact wordt daardoor spannender en je wordt terughoudender als hulpverlener. En dat maakt de werkrelatie weer moeilijker.'

Wat kun je dan het beste doen?

'Benader die cliënt als iemand die jouw hulp nodig heeft, en handel daarnaar. Zie de jongere als iemand die geneigd is een slechte of destructieve beslissing te nemen. Net als iemand die bijvoorbeeld verslaafd is aan drugs, of in de criminaliteit wil stappen. Dan is het ineens een stuk minder spannend, en werk je juist preventief en eventueel ook deëscalerend. Maar, als je wel grote zorgen hebt over veiligheid, dan ga je naar de politie of een veiligheidshuis. Dan ga je niet zelf aanklooien.'

Hoe weet je wanneer het nog hulpverlening is en wanneer het een veiligheidsvraagstuk wordt?

'Daarvoor bestaan meerdere modellen die de verschillende fasen laten zien, beginnend met het hebben van grieven en het krijgen van ideeën, tot aan de voorbereiding en het daadwerkelijk overtreden van de wet. Dat zijn echt wel de fasen waarin je justitie moet inschakelen. Maar wanneer iemand alleen nog gegriefd of ontevreden is, of een bepaalde ideologie aanhangt, dan zal de boel alleen maar verder escaleren als je de politie erbij haalt.'

Wat doe je met een eerste onderbuikgevoel?

'Het begint ermee dat je je eigen normen, waarden en referentiekaders kent. Als vrouwelijke hulpverlener kun je het vreselijk vinden als een cliënt jou geen hand geeft. Maar als die cliënt even zijn hand op zijn hart legt en een buiging maakt, is dat ook respectvol. Dus wat doet het met jou als persoon? Als jij geneigd bent om snel kritisch te zijn over zulke situaties, dan zul je sneller onderbuikgevoelens krijgen dan iemand die meer openstaat voor cultuur- en gedragsverschillen.'

'En als je een onderbuikgevoel hebt, dan adviseer ik altijd om te handelen volgens de Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling. Ik bekijk eerst waarom ik een onderbuikgevoel heb. Dat bespreek ik vervolgens intern met collega's. Als mijn collega's zeggen dat ik niet helemaal gek ben en dat mijn gevoel gebaseerd is op bepaalde zaken, dan ga ik verder op onderzoek uit. Als daaruit blijkt dat er wat aan de hand is, dan ga ik opschalen. Die stappen werken heel goed.'

Hoort daarbij ook een gesprek met de jongere?

'Ja, ik vind van wel. Je moet zo open en eerlijk mogelijk zijn. Als jij ziet dat jouw jongere een baard laat staan, begint met vasten, geen contact meer wil met andere mensen, dan moet je dat gewoon bespreken. Ik maak me zorgen om je, ik zie veranderingen in je gedrag. Ik ben er om jou te helpen, dus vertel maar: wat gaat er om in je hoofd? Mensen vinden dit spannend, maar je zult verbaasd zijn hoe mooi het werkt als je even achterover gaat zitten.'

Wat doe je als collega's jouw onderbuikgevoel niet herkennen?

'Probeer in ieder geval voor jezelf duidelijk te krijgen of het gevoel rationeel of irrationeel is. Dat kun je alleen maar doen door op onderzoek uit te gaan, op een verantwoorde manier. Soms twijfelen professionals dan over hun geheimhoudingsplicht of vertrouwensband. Dat is natuurlijk belangrijk, maar als jouw cliënt op het punt staat zichzelf of anderen wat aan te doen, dan kun jij prima verantwoorden waarom je informatie hebt gedeeld.'

'Het kan zijn dat anderen zeggen: ik weet niet waar jij het over hebt. Hij gaat lekker naar de voetbalvereniging, de leraar spreekt regelmatig met hem, hij helpt de buurvrouw… Dan kun jij de balans opmaken. Het gaat erom dat je die informatie niet ophaalt om uit te zoeken of die jongere een terrorist is. Nee, om uit te zoeken waarmee je hem verder kunt helpen. Je doet dus nog steeds je werk als hulpverlener.'

Kortom, je moet altijd iets doen met je gevoel?

'Inderdaad. Als hulpverlener leg je een soort eed af, dat je bereid bent iedereen te helpen, ongeacht achtergrond, leeftijd, noem maar op. Tegelijkertijd vind ik dat als jij het gevoel hebt dat iemand een gevaar gaat zijn, voor zichzelf of zijn omgeving, dat je dan ook de morele verplichting hebt om dat te delen en bespreekbaar te maken. Het is net als met vermoedens van kindermishandeling. Dan zeg je toch ook niet: ik weet het niet zeker, dus ik doe maar niets?'

Wil je verder praten of sparren met een ervaren beroepsgenoot? Neem dan contact op met Platform JEP.